Lezen en laten lezen: de vijf didactische sleutels voor een krachtige begrijpend-leesdidactiek in de praktijk

In 2019 bracht de Vlaamse Onderwijsraad, in samenwerking met enkele onderzoekers verbonden aan het Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven) en de Vakgroep Onderwijskunde (UGent), een reviewstudie rond begrijpend lezen uit. Deze resultaten beschrijven vijf principes, later worden dit de vijf didactische sleutels voor effectief begrijpend leesonderwijs genoemd.

De vijf didactische sleutels die in het onderzoeksrapport worden beschreven zijn: functionaliteit, interactie, transfer, leesmotivatie en strategie-instructie.

Sleutel 1: functionaliteit

Functionaliteit houdt in dat de leerlingen met een concreet doel de tekst lezen. Het is voor de leerlingen zelf duidelijk dat ze niet zomaar lezen om nadien hierover vragen te beantwoorden. Een goed voorbeeld van functionaliteit is het lezen van de spelregels van een gezelschapsspel om het spel vervolgens te kunnen spelen.

Sleutel 2: interactie

Interactie is een tweeledig principe. Als eerste is er de interactie tussen de leerkracht en de leerling. Deze vorm van interactie is van cruciaal belang in het ondersteunen van de leerling tijdens het lezen. Een voorbeeld hiervan is het stellen van vragen bij bepaalde delen in de tekst om leerlingen te laten nadenken over wat ze uit de tekst hebben geleerd.

Een tweede vorm van interactie is die tussen leerlingen onderling en is minstens even belangrijk als de interactie tussen leerkracht en leerling. Leerlingen gaan actief aan de slag met informatie van de tekst wanneer ze daarover in interactie geen en komen zo tot een beter begrip van de tekst. Interactie tussen leerlingen kan je opwekken aan de hand van vertillende werkvormen, bijvoorbeeld coöperatieve werkvormen waarbij elke leerling een deel van de eindverantwoordelijkheid draagt.

Sleutel 3: strategie-instructie

Leerlingen passen strategieën toe bij het lezen om hun begrip te ondersteunen, te monitoren of te herstellen. Leesstrategieën kunnen worden opgedeeld in twee soorten, namelijk 'cognitieve leesstrategieën' en 'metacognitieve leesstrategieën'. Deze cognitieve leesstrategieën zijn vragen stellen, tekstinhoud visualiseren, verbindingen maken met voorkennis, samenvatten en tekststructuur herkennen. Deze soort leesstrategieën zijn gericht op het begrijpen van de tekst. Metacognitieve leesstrategieën worden niet ingezet om het tekstbegrip te verhogen, maar zijn gericht op het bijsturen van het leesproces. 

Sleutel 4: leesmotivatie

Leerlingen doen meer moeite om een tekst te lezen en te begrijpen wanneer ze intrinsiek gemotiveerd zijn. Dat wil zeggen dat de motivatie vanuit de lezer zelf komt en dat de motivatie van de lezer niet afhankelijk is van bijvoorbeeld een externe beloning.

Sleutel 5: transfer

Als eerste kan transfer worden gezien als het toepassen van de vijf didactische sleutels wanneer er wordt gelezen in andere vakgebieden. Bijvoorbeeld bij het lezen van vraagstukken bij wiskunde of het lezen van teksten bij wereldoriëntatie. 

Het tweede luik van transfer is het bevorderen van buitenschools lezen. Schoolteams kunnen daar een actieve rol opnemen, onder andere door een actieve samenwerking op te zetten met de openbare bibliotheek, de speelpleinen om zo het belang van leesbevordering te onderstrepen.

Ik vond het een heel interessant artikel. Het is inderdaad duidelijk dat deze vijf sleutels met elkaar verbonden staan en bij elkaar horen. Want als je deze niet allemaal gebruikt dan lukt het lezen niet goed genoeg zoals het zou moeten.

Dit was echt heel leerrijk, als ik mijn eerste praktijkles mag geven volgend jaren er zou lezen aan bod komen dan ga ik zeker proberen te verwijzen naar deze vijf didactische sleutels!